خاندان حرزالدین

آل حرزالدین
اطلاعات کلی
نام‌های دیگر	مشهور به مسلمی
نسب	منسوب به قبیله بنومسلم
صدر خاندان	محمود ملقب به حرزالدین
عصر	قرن ۱۲ تا ۱۴ قمری
مذهب	شیعه
مکان استقرار	نجف
شخصیت‌ها
عالمان	محمد بن عبدالله حرزالدین، علی بن عبدالله حرزالدین

آل حِرزُالدین از خاندان‌های علمی نجف در قرن دوازدهم تا چهاردهم. مشهورترین فرد این خاندان، شیخ محمد حرزالدین، صاحب کتاب معارف الرجال است.

نسب

این خاندان به قبیله بنومُسلِم (از قبایل فرات) منسوب‌اند که نسب آن به شرف الدوله مسلم بن قریش عُقَیلی (از امرای موصل، متوفی ۴۷۸ق) می‌رسد؛ از این رو، به مُسلِمی نیز شهرت دارند. سرسلسله این خاندان و جد اعلای آنان، محمود ملقب به حرزالدین بود که برای تحصیل علوم دینی به نجف رفت و در آنجا اقامت گزید. نوه او، عبداللّه بن حمداللّه، نیز از عالمان دینی بود. شیخ عبداللّه سه فرزند به نام‌های هیکل، علی و محمد داشت.

فرزندان عبدالله بن حمدالله

هیکل

وی در منطقه صقلاویه، در اطراف بغداد، دارای نوعی ریاست محلی و صاحب املاک کشاورزی بود و سرپرستی امورمالی برادرش، شیخ علی، را نیز برعهده داشت. وی را شخصی از خاندان آل بُدَیر، که از کارکنان او بود، به قتل رساند.

محمد

کوچک‌ترین فرزند عبداللّه حرزالدین، در حدود ۱۱۹۳ق در نجف به دنیا آمد. وی در فقه، منطق، ادبیات و عروض تبحر داشت. فقه و اصول را نزد بزرگان نجف آموخت، از جمله:

شیخ محمد برای زیارت حرم امام رضا(ع) به ایران آمد. در بازگشت، به اصفهان رفت و در آنجا مورد تکریم و احترام دوستش، سید اسداللّه اصفهانی (فقیه، متوفی ۱۲۹۰ق، فرزند سید محمدباقر شفتی)، قرار گرفت، ولی تقاضای وی را برای اقامت و تدریس در آن شهر نپذیرفت.

او در مسیر بازگشت به عراق، بیمار شد و در ۱۲۷۷ق بر اثر همان بیماری در نجف درگذشت و در مقبره آل حرزالدین به خاک سپرده شد.

از او آثار متعددی برجای مانده است که از آن جمله‌اند: کتاب الحج، که اثری مبسوط و استدلالی است؛ کتاب‌هایی در حدیث؛ المصباح، درباره اعمال مساجد چهارگانه و ادعیه و اوراد؛ حاشیه بر شرح الشمسیة، در منطق؛ و آثاری در مراثی، از جمله در مقتل امام حسین(ع).

ابراهیم بن محمد غَرّاوی، ابراهیم بن عبدالحسین سودانی و برادرزاده‌اش عبدالحسین حرزالدین از شاگردان او بودند و محمدبن طعمة زریجی از وی اجازه اجتهاد داشت.

علی

وی در حدود ۱۱۸۲ق در نجف به دنیا آمد. فقه و اصول را نزد موسی کاشف الغطاء، علی کاشف الغطاء و صاحب جواهر فراگرفت. او از نزدیکان و خاصان علی کاشف الغطاء به شمار می‌رفت. علی حرزالدین دوبار پیاده به حج رفت و در آنجا از محضر عالمان دیگر بلاد، از جمله علمای افریقا و مغرب عربی، و نیز از کتابخانه‌های مکه بهره برد. وی در طب یونانی، نجوم، هیئت و طلسمات بسیار تبحر داشت. او در ۱۲۷۷ق وفات کرد و در مقبره آل حرزالدین، در وادی السلام نجف، به خاک سپرده شد.

آثار علی بن عبدالله

برخی از آثار و تألیفات او عبارت‌اند از:

قواعدالطب (کتاب الطب) که فرزندش، محمد، بخشی از آن را شرح کرده است؛
کتاب الشَّمْسَین، در علوم طبیعی، که نگارش آن را در مکه به پایان برده است؛
کتاب الخاتمة، شامل سه رساله در علم طب؛ انیس الزائرین، در ادعیه و زیارات؛
رساله‌هایی در نجوم، هیئت، طلسمات و ادعیه و کتابهایی در فقه و اصول که تحریرِ تقریرات استادانش بوده است.

به گفته فرزندش محمد، وی چند ماه قبل از وفات، نوشته‌های خود درباره علوم غریبه را به سبب نگرانی از سوء استفاده دیگران از آنها، در رودخانه انداخت.

فرزندان او، عبدالحسین، حسن، احمد، کاظم و محمد بودند.

فرزندان علی بن عبدالله

عبدالحسین

بزرگ‌ترین فرزند شیخ علی، در ۱۲۵۰ق در نجف به دنیا آمد. مقدمات را از عمویش محمد و سطوح عالی فقه و اصول را از پدرش، شیخ مهدی کاشف الغطاء و ملاعلی تهرانی فراگرفت. وی در ادبیات و تاریخ و شعر تبحر داشت. دارایی خود را صرف فقرا و طلاب نیازمند می‌کرد و از مقبولیت بسیار، به ویژه نزد علما و بزرگان نجف، برخوردار بود. او در ۱۲۸۱ق در نجف وفات کرد.

آثارش عبارت‌اند از: کتاب الاَمالی در سه جلد: جلد اول در تاریخ، جلد دوم در امامت و جنگ‌های پیامبر (ص) و جلد سوم در ادعیه و طلسمات؛ کتابی در علم نحو و رساله هایی در فقه، اصول، منطق، عروض و بدیع.

حسن

در ۱۲۵۸ق در نجف متولد شد. مدت کوتاهی از درس شیخ مرتضی انصاری بهره برد و سپس در مجلس درس محمد حسین کاظمی حاضر شد. وی علاوه بر فقه و اصول، در علم حدیث، به ویژه فهم احادیث منقول، تبحر داشت. او باتقوا و سخاوتمند بود و دارایی خود را صرف فقرا و نیازمندان کرد. وی در ۱۳۰۴ق در نجف وفات یافت. الجامع در علم حدیث، چندین کتاب فقهی استدلالی، کتابی در اصول عملیه، و رساله‌هایی در علم اصول، کلام، منطق و عروض از آثار اوست.

احمد

در ۱۲۶۵ق در نجف به دنیا آمد و نزد پدر و برادرش حسن درس خواند. وی در ادبیات و تاریخ تبحر داشت و خانه‌اش در نجف محفل ادیبان و شاعران بزرگ بود. او در نجف دارای مقبولیت عام و همواره طرف مشورت بزرگان و رؤسای محلی آن شهر بود. وی در ۱۳۴۲ وفات کرد و در صحن حرم امام علی علیه‌السلام به خاک سپرده شد.

فرزندش مهدی در ۱۲۸۵ق در نجف به دنیا آمد. وی نوه دختری شیخ علی خاقانی بود. فقه و اصول را نزد عمویش محمد و دیگر عالمان آن زمان فراگرفت و در علم نحو و منطق و عروض صاحب نظر شد. او شعر نیز می‌سرود. وی به علت ابتلا به وبا در ۱۳۴۲ق در نجف درگذشت. از مهدی حرزالدین کتاب‌ها و رساله‌هایی در فقه، اصول، حدیث، رجال و ادعیه برجای مانده است.

فرزند دیگر احمد، عبدالحسن حرزالدین بود. پس از آنکه انگلیسی‌ها در ۱۳۳۳ق بصره را تصرف کردند، وی برای شرکت در جهاد به بصره رفت و شهید شد. محمدسعید حَبّوبی بر جنازه او نماز خواند. وی را در مقبره شهدای بصره به خاک سپردند.

کاظم

فرزند دیگر شیخ علی حرزالدین، ادیب بود. وی که سخت مورد علاقه پدرش بود، در جوانی و پیش از وفات پدرش درگذشت.

محمد

شیخ محمد حرزالدین (درگذشتۀ ۱۳۶۵ق) از رجالیان شیعه در قرن چهاردهم قمری، مشهورترین فرد خاندان حرزالدین است. وی از شاگردان میرزاحسین خلیلی تهرانی، محمدطه نجف، آخوند خراسانی و سید محمدکاظم طباطبایی یزدی بود. از شاگردان مشهور وی می‌توان به سید شهاب الدین مرعشی نجفی اشاره کرد. نزدیک هفتاد اثر در علوم گوناگون به او نسبت داده‌اند. که معارف الرجال مشهورترین اثر رجالی و تراجمی او است.

پانویس

↑ رجوع کنید به آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۱۶۴؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۸، ص۲۶، ج۲۰، ص۳۳۰.
↑ آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۱۶۴؛ خاقانی، شعراء الغری، ج۱۰، ص۵۰۴.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۹۷-۹۸، پانویس ۲؛ آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۱۶۴.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۳۴۰، ۳۴۲.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۳۴۱، ۳۴۳.
↑ همان، ج۲، ص۳۴۲-۳۴۳؛ نیز برای نمونه اشعار او رجوع کنید به خاقانی، شعراء الغری، ج۱۰، ص۵۱۵-۵۲۱.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۸، ۳۷-۳۸، ج۲، ص۳۲، ۳۴۳، ۳۴۶.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۹۶-۹۸.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۹۷، ۱۰۰.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۹۸-۹۹؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۷، ص۲۷۷.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج ۲، ص۹۹.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۱۰۰.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۳۱-۳۲؛ تمیمی، مشهد الامام، ج۳، ص۱۰۴.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۳۱-۳۲.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۳۲؛ آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۱۶۵.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۱-۲۳۲؛ انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۳۸۰.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۲.
↑ حرزالدین، معارف الرجال،ج۱، ص۸۳-۸۴.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۳، ص۱۵۵-۱۵۶.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۸۴.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۱۰۰.
↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۲۱، ص۱۹۲؛ حزرالدین، معارف الرجال، ج۱، مقدمه محمدحسین حرزالدین، ص۹-۱۰.

منابع

محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
همو، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ش.
جعفربن باقر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
ثابت بن دینار ابوحمزه ثمالی، تفسیر القرآن الکریم، چاپ عبدالرزاق محمدحسین حرزالدین، قم ۱۳۷۸ش.
محمدهادی امینی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، [نجف] ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
مرتضی انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری قدس سره، قم ۱۳۷۳ش.
محمدمهدی بن مرتضی بحرالعلوم، رجال السید بحرالعلوم، المعروف بالفوائد الرجالیة، چاپ محمدصاق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم، تهران ۱۳۶۳ش.
محمدعلی جعفر تمیمی، مشهد الامام، او، مدینة النجف، نجف ۱۳۷۴/۱۹۵۵.
محمد حرزالدین، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، قم ۱۴۰۵.
علی خاقانی، شعراء الغری، او، النجفیات، نجف ۱۳۷۳/۱۹۵۴، چاپ افست قم ۱۴۰۸.
کورکیس عواد، معجم المؤلفین العراقیین فی القرنین التاسع عشر و العشرین، بغداد ۱۹۶۹.
شهاب الدین مرعشی نجفی، الاجازة الکبیرة، او، الطریق و المَحَجَّة لثمرة المُهْجَة، اعداد و تنظیم محمد سمامی حائری، قم ۱۴۱۴.

پیوند به بیرون

منبع مقاله:

[1] رجوع کنید به آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۱۶۴؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۸، ص۲۶، ج۲۰، ص۳۳۰.

[2] آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۱۶۴؛ خاقانی، شعراء الغری، ج۱۰، ص۵۰۴.

[3] حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۹۷-۹۸، پانویس ۲؛ آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۱۶۴.

[4] حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۳۴۰، ۳۴۲.

[5] حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۳۴۱، ۳۴۳.

[6] همان، ج۲، ص۳۴۲-۳۴۳؛ نیز برای نمونه اشعار او رجوع کنید به خاقانی، شعراء الغری، ج۱۰، ص۵۱۵-۵۲۱.

[7] حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۸، ۳۷-۳۸، ج۲، ص۳۲، ۳۴۳، ۳۴۶.

[8] حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۹۶-۹۸.

[9] حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۹۷، ۱۰۰.

[10] حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۹۸-۹۹؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۱۷، ص۲۷۷.

[11] حرزالدین، معارف الرجال، ج ۲، ص۹۹.

[12] حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۱۰۰.

[13] حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۳۱-۳۲؛ تمیمی، مشهد الامام، ج۳، ص۱۰۴.

[14] حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۳۱-۳۲.

[15] حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۳۲؛ آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج۲، ص۱۶۵.

[16] حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۱-۲۳۲؛ انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۳۸۰.

[17] حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۲.

[18] حرزالدین، معارف الرجال،ج۱، ص۸۳-۸۴.

[19] حرزالدین، معارف الرجال، ج۳، ص۱۵۵-۱۵۶.

[20] حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۸۴.

[21] حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۱۰۰.

[22] آقابزرگ، الذریعه، ج۲۱، ص۱۹۲؛ حزرالدین، معارف الرجال، ج۱، مقدمه محمدحسین حرزالدین، ص۹-۱۰.

خاندان‌ها، قبایل، اقوام، گروه‌ها و سلسله‌ها
عراق	آل ابی‌الجعد • آل ابی‌الجهم • آل ابی‌ساره • آل ابی‌شعبه • آل ابی‌سبره • آل ابی‌صفیه • آل اعین • آل حیان تغلبی • آل یقطین • آل خرسان • خاندان بحرالعلوم • خاندان ابن نما • آل بریدی • آل خاقانی • آل ثوابه • خاندان ابن فرات • خاندان جواهری • خاندان حرزالدین • خاندان حکیم • حمدانیان • کاشف‌الغطاء • خاندان طباطبایی • شبک‌ها • کردهای فیلی • آل طاووس • خاندان صدر • آل طباطبا • سادات طباطبایی • سادات حسنی • بنی‌فضال
ایران	خاندان نوبختی • آل آقا • آل حسنویه • آل خاقانی • آل خمیس • خاندان اشعریون • خاندان بحرالعلوم • خاندان خاتون‌آبادی • خاندان خوانساری • خاندان برقی • خاندان حویزی • خاندان بروجردی • بیرانوند • ترکاشوند • بهاروند • جانکی • جبال‌بارزی • ایل بچاقچی • خاندان صدر • آل کیا • مرعشیان • مشعشعیان • آل طباطبا • سادات مرعشی • سادات رضوی • سادات موسوی • سادات طباطبایی • سادات حسنی • قزلباش‌ها • دیلمیان
لبنان	آل ابی‌جامع • آل حرفوش • آل خاتون • خاندان بلاغی • خاندان صدر
بحرین	آل عصفور • بحارنه
عربستان و یمن (جزیرة العرب)	نخاوله • قریش • بنی‌هاشم • آل ابی‌رافع • اوس و خزرج • قبیله خزاعه • آل ابی‌اراکه • خاندان اشعریون • خاندان جعفی • آل طباطبا • سادات طباطبایی • سادات حسنی • قحطانیان • قبیله حمیر • قبیله خثعم • قبیله همدان • بنی‌اسد • قبیله بجیله • قبیله بنی‌حنظله • قبیله مدین • قوم ثمود • قوم عاد • بنی‌مصطلق • بنی‌قینقاع • بنی‌قریظه • بنی‌نضیر• قبیله نخع • خاندان عبدالقیس
هند	عادل‌شاهیان • قطب‌شاهیان • چک‌ها • باره سادات • آل طباطبا
ترکیه	علویان
افغانستان	هزاره • قزلباش • خاندان برمک • سادات • دایکندی • دایزنگی
مراکش	حسنیون • آل ادریس • سادات حسنی
مصر	فاطمیان • ابن فرات
سوریه	نصیریه
•